Con “ngựa hóa rồng” ở Huế

Phóng to Phóng to Hình tượng con Long mã tại trường Quốc Học Huế, đây là nguyên mẫu của con Long mã trên logo Festival Huế. Long mã (ngựa hóa rồng) là con vật mình ngựa có vẩy rồng, đầu rồng, lưng mang bảng Bát quái Tiên thiên. Ngoại giả, Long mã còn là linh vật của Phật giáo, bởi nó cũng thường cõng trên lưng Luật Tạng, một trong ba bộ phận của Tam Tạng Kinh. Trong nhận thức của mình, người Huế thường hiểu rằng: Rồng thường ở trên cao, khi ẩn khi hiện trong mây, tung hoành khắp không gian, biểu trưng cho những gì có tính chất cao thượng, mạnh mẽ, linh hoạt, thuộc Dương, và thuộc Tiên thiên, tức thị tung, tượng trưng cho kinh tuyến, thời kì. Mã là ngựa, tuy không thuộc linh vật, nhưng là vật rất hữu dụng trong người đời, di chuyển nhanh trên mặt đất theo đường thẳng ngang, chở nặng, có sức bền bỉ, có nghĩa khí, thuộc Hậu thiên, là hoành, biểu tượng cho vĩ tuyến, không gian. Như vậy Long mã tượng trưng cho sự vùng vẫy của nam nhi, cho thời gian và không gian, Long mã chạy là tả cho vũ trụ vận động, song song tượng trưng cho thánh nhân. Phóng to Hình tượng con Long mã tại Tổ đình Từ Hiếu, mang trên lưng Luật Tạng. Chính bởi vậy, tại các đình chùa, điện thờ, miếu mạo ở Huế, Long mã thường được khắc họa hay đúc tượng trên các vật thể như bình phong, hoành phi để vừa trang hoàng chốn tôn nghiêm, vừa có công dụng phong thủy trừ tà, khử trược. Long mã cũng xuất hiện trong các cung môn, miếu môn của trong cung và lăng mộ các vua triều Nguyễn Huế và thường đi kèm với các linh vật khác như: quy (ở Trường An Môn của Trường Sanh cung), quy và phụng (ở Dục Khánh Môn và Hưng Khánh Môn của Hưng Miếu)… Nhưng có thể nói hình tượng Long mã xuất hiện nhiều nhất ở Huế vẫn là trên các bức bình phong. Bình phong là một sản phẩm đặc trưng của xứ Huế. Bình phong Long mã nổi danh nhất là bức bình phong được làm vào thời Thành Thái thứ tám (1898) tại trường Quốc Học Huế giờ. Long mã trên bức bình phong này cũng là nguyên bản của Long mã trên logo Festival Huế. Phóng to Hình tượng con Long mã trước nhà thờ dòng họ Nguyễn Tư, đường Chi Lăng (TP Huế). Người Huế dựng bình phong ngay sau cửa ngõ để ngăn chặn các loại uế khí, độc khí, hỏa khí thâm nhập nội thất, làm hại chủ nhân, khiến cho căn nhà ấm cúng và an toàn hơn. Ở Huế, nếu nhà nghèo không có tiền xây bình phong bằng gạch, xi măng thì người dân thường phải trồng một cây cổ thụ trước nhà để thay thế. Tuy nhiên, nếu xây được bình phong bằng gạch, xi măng biểu tượng Long mã là chẳng thể thiếu. Vì có biểu tượng Long mã thì càng làm phát huy tác dụng trong việc ngăn chặn các loại uế khí, độc khí, hỏa khí. Người Huế thường dùng kỹ thuật đắp nổi sành sứ, thủy tinh để tạo hình Long mã trên các bình phong. Tuy nhiên, cũng có những con Long mã được đắp bằng vôi vữa hay vẽ bằng phẩm màu. Nếu có dịp đến Huế, du khách sẽ được chiêm ngưỡng các bình phong Long mã ở khắp mọi nơi, từ vùng quê cho đến tỉnh thành và chợt nhận thấy rằng, văn hóa tâm linh Huế cũng là một điều lôi cuốn không kém bên cạnh các di sản văn hóa khác của vùng đất Cố đô. Văn Toàn