Rừng già vẫn bình yên

Vườn quốc gia (VQG) Cát Tiên rộng hơn 72.000 ha, nằm tại 3 tỉnh Lâm Đồng, Bình Phước và Đồng Nai. Đây là trọng tâm đa dạng sinh học vùng chuyển tiếp giữa cao nguyên Lâm Đồng - đồng bằng miền Đông Nam Bộ và là rừng mưa nhiệt đới rốt cục của miền Nam Việt Nam, giữ vai trò điều hòa môi trường sinh thái của lưu vực sông Đồng Nai. Sông Đồng Nai - với lưu vực rộng lớn sang trọng 11 tỉnh, thành - đang “nuôi sống” hơn 20 triệu dân. Một thời gian dài, rất nhiều nhà khoa học, cơ quan báo chí và dư luận liên tiếp phản đối việc thực hành hai dự án thủy điện Đồng Nai 6, 6A để bớt gánh nặng cho hai “báu vật” này. Ngày 26-7-2011, bản tin trên Báo Người Lao Động về việc chuyển đổi mục đích VQG Cát Tiên để thực hành 2 dự án đã nhận được nhiều phản hồi lo lắng, bức xúc từ độc giả. Bởi, Bộ NN-PTNT, với tư cách và đơn vị chủ quản VQG Cát Tiên, đã vắng Thủ tướng 2 dự án này ít ảnh hưởng trực tiếp và vẫn bảo đảm các đích căn bản của vườn. Điều bất ngờ là lãnh đạo VQG Cát Tiên - đơn vị trực thuộc Bộ NN-PTNT- lại khẳng định 2 dự án này có nhiều tác động thụ động và phản đối quyết liệt. Các nhà khoa học thực địa khu vực dự định làm dự án. Ảnh: Thu Sương Chúng tôi hiểu rằng chuyện chẳng thể dừng lại ở đây, bạn đọc cần những thông báo minh bạch về dự án và phán quyết của cơ quan chức năng. Càng trên dưới và tiếp cận hồ sơ dự án, chúng tôi càng phát hiện nhiều điều bất hợp lý đến kỳ lạ. Đánh giá tác động môi trường (ĐTM) được phát hiện là sao chép, cắt - dán! Ba lần ĐTM chủ đầu tư nộp lên bị Bộ Tài nguyên - Môi trường trả về đều bị giới chuyên môn phát hiện có sự ăn gian. Trong khi đó, nhiều hội thảo đánh giá tác động của 2 dự án đã được Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam, Hội Bảo vệ tự nhiên và Môi trường Việt Nam, UBND tỉnh Đồng Nai tuần tự tổ chức để tìm lời giải. Tất cả đều khẳng định 2 dự án nằm trong vùng lõi và vùng đệm nên sẽ gây tác động rất lớn đến hệ sinh thái VQG Cát Tiên nói chung và khu đất ngập nước Bàu Sấu đã được thế giới công nhận. Cát Tiên được cách ly với thế giới bên ngoài bởi “giao thông hào” sông Đồng Nai. Việc xây một con đập với các đường vận hành được mở chẳng khác nào tạo điều kiện thuận lợi cho lâm tặc tiếp cận thú và gỗ rừng. Với quá nhiều dự án thủy điện đã triển khai, sông Đồng Nai không còn là dòng chảy nguyên vẹn mà đã thành 9 cái hồ. Thêm 2 dự án này, dòng sông sẽ không còn sức chịu đựng. Trên tuốt, việc cho phép đầu tư dự án sẽ vi phạm Luật Đa dạng sinh vật học và Luật Bảo vệ môi trường. VQG Cát Tiên và khu đất ngập nước Bàu Sấu đã được cả thế giới xác nhận, không bảo vệ tốt, Việt Nam sẽ ăn nói ra sao? Thế nhưng, bỏ mặc những kiến nghị của giới chuyên môn và những bức xúc của dư luận, Bộ Công Thương và Bộ NN-PTNT đều “gật đầu”. Hai dự án được “bật đèn xanh” bởi đóng góp nguồn điện đáng kể cho 3 tỉnh, đóng góp cho ngân sách quốc gia khoảng 320 tỉ đồng/năm, xả nước mùa khô và cắt lũ về hạ du… Ba năm đeo đuổi vụ việc, chúng tôi luôn đặt mình ở vị trí trung gian, cân nhắc giữa những lợi ích kinh tế và tác động môi trường để khỏi “trách nhầm người tốt”. Chúng tôi đã theo chân các chuyên gia đến tận nơi dự định làm dự án. Không có lối mòn, các anh kiểm lâm phải phát cây mở đường. Khu vực thực hiện dự án có nhiều cổ thụ và loài thực vật quý hiếm, không như lời của chủ đầu tư rằng nơi đây chỉ toàn rừng nghèo. Xét về hiệu quả kinh tế của 2 dự án, số tiền 320 tỉ đồng chủ đầu tư hứa nộp ngân sách mỗi năm hình như quá “bốc đồng”. Chưa kể những tổn thất về tài nguyên - môi trường không được tính vào phí tổn để khẳng định dự án lợi hay thiệt. Người dân sống dọc các lưu vực sông cũng bắt đầu sợ thủy điện. Dù mảnh đất cấy cày sẽ để doanh nghiệp xây nhà máy thủy điện nhưng nếu không có tiền, họ cũng chẳng có điện, thay vào đó là mất nguồn nước, mất tôm cá, lũ lụt trầm trọng... Nguồn điện thiếu có thể thay thế bằng điện gió, điện mặt trời hoặc xây thủy điện ở nhiều nơi khác. Trong khi đó, VQG Cát Tiên thì chỉ có một và dòng sông Đồng Nai cấp nước cho hơn 20 triệu dân cũng chỉ có một. Các giải pháp “trời ơi” vững chắc chẳng thể giảm thiểu những tác hại mà 2 dự án gây ra. Những tổn thất là quá to lớn! Một dự án tiến hành được sẽ mở đường cho nhiều dự án khác choán VQG Cát Tiên. Giang sơn còn nghèo, đời trước không để được “vàng muôn bạc nén” thì ít ra cũng không nên phạm vào phần tài nguyên của con cháu. Cuối tháng 9-2013, chỉ đạo loại hai dự án Đồng Nai 6, 6A khỏi quy hoạch bậc thang thủy điện trên sông Đồng Nai của Thủ tướng Chính phủ đã khiến dư luận vỡ òa. Người dân hạ du bớt được nỗi lo hạn hán thì chặn nước, mưa bão lại xả lũ. Cán bộ - viên chức VQG Cát Tiên đỡ gánh nặng vừa chống lâm tặc vừa canh thủy điện. Chính quyền tỉnh Đồng Nai - trực Ban Quản lý Khu Dự trữ sinh quyển Đồng Nai - mừng vì những khoản trợ giúp của bạn bè quốc tế không bị đổ sông đổ biển, VQG Cát Tiên lại có thời cơ đề cử Di sản Thiên nhiên thế giới. Những nhà khoa học, tổ chức tình nguyện, cơ quan báo chí ròng bao năm phân tách, chứng minh cho các cơ quan chức năng thấy những tác động bị động của 2 dự án hồ hởi vì Cát Tiên đã được cứu. Và, vui nhất có lẽ là muôn thú, cỏ cây vì ngôi nhà của chúng đã được giữ bình yên! Việt Nam đã bảo toàn được cánh rừng mưa nhiệt đới rốt cục của Nam Trường Sơn.